Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan 2015-nji ýylyň 20-nji fewralynda 843 bellige alyş sany bilen bellige alnan, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugynyň başlygynyň 2015-nji ýylyň 31-nji ýanwarynda çykaran 31 belgili buýrugy bilen tassyklanyldy

Deslapky çözgüdiň görnüşi we ony kabul etmegiň tertibi hakynda düzgünnama

I. Umumy düzgünler

1. Deslapky çözgüdiň görnüşi we ony kabul etmegiň tertibi hakynda Düzgünnama (mundan beýläk - Düzgünnama) Türkmenistanyň Gümrük kodeksiniň 6-njy babyna laýyklykda işlenilip taýýarlanyldy we Daşary ykdysady  işiň haryt nomenklaturasy (mundan beýläk - DYI HN) boýunça dokuz belginiň derejesinde harydyň anyk toparlara bölüniş koduny kesgitlemek maksady bilen anyk haryt babatda DYI HN-na laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda hem-de kesgitli wagtyň dowamynda önümçiligiň şol bir tehnologiýasyny ulanmak bilen şol bir guramanyň (kärhananyň) şol bir öndürijisi tarapyndan öndürilýän anyk haryt babatda harydyň anyk ýurtdan gelip çykandygy (harytlaryň gelip çykan ýurdy) hakynda deslapky çözgüdi (mundan beýläk - deslapky çözgüt) kabul etmegiň tertibini we görnüşini kesgitleýär.

2. Deslapky çözgüt Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugynyň merkezi edarasy hem-de welaýat we welaýat hukukly şäher gümrükhanalary tarapyndan kabul edilýär.

3. DYI HN-na laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda deslapky çözgüt, haryt baradaky maglumatlaryň esasynda, DYI HN-na düşündirme  bermegiň esasy kadalaryna laýyklykda kabul edilýär.

Harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda deslapky çözgüt, Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda we Türkmenistanyň Gümrük kodeksinde bellenilen, harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemegiň düzgünlerine degişli ölçeglere laýyklykda, harydyň anyk ýurtda dolulygyna öndürilendigi ýa-da ýeterlik derejede gaýtadan işlenilendigi baradaky maglumatyň esasynda kabul edilýär.

4. Şu Düzgünnamada adalgalar Türkmenistanyň Gümrük kodeksiniň 5-nji maddasynda kesgitlenilen manylarda ulanylýar.

5. Deslapky çözgüt gümrük edarasy tarapyndan, dahylly şahsyň ýazmaça ýüz tutmasy boýunça, harydyň gümrük taýdan resmileşdirilmegi üçin gümrük edarasyna görkezilýän pursadyna çenli kabul edilýär.

6. Şu Düzgünnamanyň durmuşa geçirilmeginiň maksatlary üçin, harydyň eýesi, harydy satyn alyjy, deklarant hökmünde çykyş edýän Türkmenistanyň şahsy (Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen Türkmenistanda ýerleşýän ýuridik şahs, şeýle hem Türkmenistanda ýaşaýan, şol sanda Türkmenistanyň çäginde hususy telekeçi hökmünde bellige alnan fiziki şahs) ýa-da Türkmenistanyň Gümrük kodeksiniň 77-nji maddasynda göz öňünde tutulan ýagdaýlarda deklarant hökmünde çykyş edýän daşary ýurtly şahs dahylly şahs (mundan beýläk – arza beriji) bolup durýar.

7. Deslapky çözgüt diňe arza berijä berilýär. Deslapky çözgütden diňe arzasy boýunça şeýle çözgüt kabul edilen şahsyň peýdalanmaga haky bardyr.

8. Deslapky çözgüt ähli gümrük edaralary üçin hökmany bolup durýar.

9. Eger şu Düzgünnamanyň IV babyna laýyklykda deslapky çözgüt ýatyrylan ýa-da üýtgedilen bolmasa, ol kabul edilen gününden başlap üç ýylyň dowamynda hereket edýär.

10. Şu Düzgünnamanyň 9-njy bölüminde görkezilen möhletiň tamamlanmagy bilen deslapky çözgüt öz güýjüni ýitirýär we şu Düzgünnamanyň talaplaryna laýyklykda arza berijiniň deslapky çözgüdi almak üçin gaýtadan ýüz tutmagyna päsgelçilik bermeýär.

11. Deslapky çözgüdi alan arza beriji deslapky çözgüdiň asyl nusgasyny we göçürme nusgasyny ýük gümrük deklarasiýasy bilen bir wagtda, gümrük taýdan resmileşdirmek üçin, gümrük edarasyna berýär.

Deslapky çözgüdiň belgisini, berlen senesini we hereket edýän möhletini deklarant ýa-da gümrük dellaly Türkmenistanyň Adalat ministrliginde 2011-nji ýylyň 25-nji iýunynda 576 san bilen bellige alnan Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugynyň başlygynyň 2011-nji ýylyň 8-nji iýunynda çykaran 193 belgili buýrugy bilen tassyklanylan Ýük gümrük deklarasiýasyny we üstaşyr deklarasiýasyny doldurmagyň tertibi hakynda gollanma laýyklykda ýük gümrük deklarasiýasynyň 44-nji öýjüginde görkezýär.

Gümrük edarasynyň wezipeli adamy deslapky çözgüdiň göçürme nusgasyny onuň asyl nusgasy bilen deňeşdirip barlandan soňra, asyl nusgany arza berijä gaýtaryp berýär we deslapky çözgüdiň göçürme nusgasyny gümrük edarasynda alyp galýar.

II. Deslapky çözgüdi kabul etmek hakynda arza

12. Deslapky çözgüdi kabul etmek hakynda arza - Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda deslapky çözgüdi kabul etmek hakynda arza (1-nji goşundy) we Harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda deslapky çözgüdi kabul etmek hakynda arza (3-nji goşundy) (mundan beýläk - arza) arza beriji tarapyndan degişli gümrük edarasyna ýazmaça görnüşde iberilýär.

13. Arza gümrük edarasynda, iş ýöredişiň bellenilen düzgünlerine laýyklykda,  Gelip gowşan hatlary, şol sanda gullukda peýdalanmak üçin resminamalary bellige alyş kitabynda bellige alynýar.

14. Arzada haryt hakynda deslapky çözgüdi kabul etmek üçin zerur maglumatlar, ýagny: harydyň doly täjirçilik ady, firma ady, esasy tehniki we täjirçilik häsiýetnamalary, mysal üçin: harydyň niýetlenişi, ýerine ýetirýän wezipesi, standarty, sorty, kysymy, modeli, artikuly, haýsy materialdan ýasalandygy, gaplanyşy (gabynyň beýany, onuň agramy we ölçegleri), söwda-senagat edarasynyň ýa-da bilermenler seljermesini amala aşyrýan başga guramalaryň bilermenler seljermesiniň namalary, barlag (synag) teswirnamalary, laýyklyk we (ýa-da) hil sertifikatlary, kepilnamalary ýa-da şahadatnamalary, harydyň nusgalygy (nusgasy) we DYI HN boýunça dokuz belginiň derejesinde harydyň anyk toparlara bölüniş koduny ýa-da harydyň gelip çykan ýurduny kesgitlemäge mümkinçilik berýän başga häsiýetnamalary bolmalydyr.

Arzanyň ýanyna harydyň nusgalyklary we nusgalary, onuň beýany, fotosuratlary, suratlary, çyzgylary, haryt barada zerur maglumatlary özünde saklaýan täjirçilik, tehniki we beýleki resminamalar (mysal üçin: DYI HN boýunça dokuz belginiň derejesinde harydyň anyk toparlara bölüniş koduny ýa-da harydyň gelip çykan ýurduny kesgitlemek üçin zerur bolan tehniki pasporty, işläp taýýarlamagyň tehnologik  ülňüsi, öndüriji ýurduň söwda-senagat edaralarynyň ýa-da bilermenler seljermesini amala aşyrýan başga guramalarynyň barlag (synag) teswirnamalary, bilermenler seljermesiniň namalary, nusgalygyň (nusganyň) barlagynyň (synagynyň) netijeleri beýan edilen netijenamalar, laýyklyk we (ýa-da) hil sertifikatlary, kepilnamalary ýa-da şahadatnamalary) hem-de harydyň gelip çykan ýurduny ýa-da şol ýurtda ýeterlik derejede gaýtadan işlenendigini tassyklaýan beýleki resminamalar goşulmalydyr.

Arza goşulýan «A» görnüşli harydyň gelip çykyşy hakynda güwänamanyň  hakykylygy halkara hukugynyň kadalaryna laýyklykda tassyklanyp bilner.

15. Ýuridik şahslardan gelip gowuşýan arzada, edaranyň ýolbaşçysynyň ýa-da onuň ýerine galan şahsyň eýeleýän wezipesi, familiýasy, ady we atasynyň ady, edaranyň hojalyk subýektleriniň umumy klassifikatory boýunça kody (HSUK kody), edaranyň hususy salgyt belgisi, hukuk salgysy hem-de telefon belgisi gökezilip, edaranyň ýolbaşçysynyň goly goýlan bolmalydyr.

Fiziki sahslardan gelip gowuşýan arzada, arza berijiniň familiýasy, ady we atasynyň ady, ýaşaýan ýeriniň poçta salgysy, pasportynyň maglumatlary (seriýasy, belgisi we kim tarapyndan berlendigi) hem-de telefon belgisi, şeýle hem hususy salgyt belgisi baradaky maglumatlar görkezilip, arza berijiniň goly goýlan bolmalydyr.

16. Eger arza beriji tarapyndan arzada berlen maglumatlar deslapky çözgüdiň kabul edilmegi üçin ýeterlik bolmasa, onda gümrük edarasy arzany alan gününden başlap otuz günüň dowamynda arza berijä goşmaça maglumatyň berilmeginiň zerurlygy hakynda habar berýär we onuň berilmeli möhletini belleýär. Bu möhlet goşmaça maglumatyň berilmeginiň zerurlygy hakynda arza berijä iberilýän habarnamanyň gümrük edarasynda bellige alnan gününiň yzyndan gelýän günden başlap otuz günden uzak bolmaly däldir.

17. Bellenilen möhletde goşmaça maglumat berilmedik halatynda, arza ret edilýär we bu barada, bellenilen möhletiň tamamlanan gününiň yzyndan gelýän günden başlap iki günüň dowamynda gümrük edarasy arza berijini ýazmaça görnüşde habardar edýär.

Arzanyň ret edilmegi, onuň ret edilmegi üçin esas bolan sebäpleriň aradan aýrylan şertinde, arza berijiniň deslapky çözgüdiň kabul edilmegi hakynda gaýtadan ýüz tutmagyna päsgelçilik bermeýär.

III. Deslapky çözgüdiň kabul edilmegi

19. Eger başga maglumatyň berilmegi ýa-da bilermenler seljermesiniň geçirilmegi talap edilmeýän bolsa, gümrük edarasy arza seredýär we otuz günüň dowamynda deslapky çözgüdi berýär.

Goşmaça maglumatlaryň berilmegi zerur bolan halatlarda deslapky çözgüdi kabul etmegiň möhleti, gümrük edarasy tarapyndan, soralýan maglumatlary özünde saklaýan resminamanyň iň soňkusynyň alnan gününiň yzyndan gelýän günden başlap hasaplanylýar.

20. Deslapky çözgüt kesgitli kysymdan, modelden, artikuldan, modofikasiýadan ybarat bolan harydyň her bir adyna berilýär.

21. Deslapky çözgüt - Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda deslapky çözgüt (2-nji goşundy) we Harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda deslapky çözgüt (4-nji goşundy) blankada iki nusgada resmileşdirilýär we gümrük edarasynyň ýolbaşçysynyň ýa-da onuň ýerine galan şahsyň goly hem-de gümrük edarasynyň möhüri goýlup tassyklanylýar, şeýle hem Deslapky çözgütleri bellige alyş kitabynda (5-nji goşundy) bellige alynýar. Deslapky çözgüdiň birinji nusgasy arza berijä berilýär, ikinji nusgasy deslapky çözgüdi beren gümrük edarasynda galýar.

22. Deslapky çözgüdiň blankasynyň öýjüklerini doldurmagyň tertibi:

1-nji öýjük «Deslapky çözgüdi beren gümrük edarasynyň ady».

Öýjükde deslapky çözgüdi beren gümrük edarasynyň doly ady görkezilýär.

2-nji öýjük «Arza beriji».

Öýjükde ýuridik şahs üçin - edaranyň ýolbaşçysynyň ýa-da onuň ýerine galan şahsyň eýeleýän wezipesi, familiýasy, ady we atasynyň ady, edaranyň ady we hukuk salgysy; fiziki şahs üçin -arza berijiniň familiýasy, ady we atasynyň ady hem-de poçta salgysy görkezilýär.

3-nji öýjük «Bellige alyş belgisi».

Öýjükde deslapky çözgüdiň bellige alyş belgisi görkezilýär. Bellige alyş belgisi aşakdaky görnüşde düzülýär:

GGGGG - BB / TTTT, şunda:

GGGGG - gümrük edarasynyň kody;

BB - işleriň at ýazgysy boýunça jilt belgisi;

TTTT - Deslapky çözgütleri bellige alyş kitaby boýunça berilýän deslapky çözgüdiň tertip belgisi.

4-nji öýjük «Bellige alnan senesi (güni, aýy, ýyly)».

Öýjükde deslapky çözgüdiň bellige alnan senesi görkezilýär.

5-nji öýjük «Harydyň ady».

Öýjükde harydyň ady, onuň kysymy, modeli, artikuly, modifikasiýasy görkezilýär,

6-njy öýjük:

DYI HN-na laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda deslapky çözgüdiň blankasynda «DYI HN-na laýyklykda harydyň kody».

Öýjükde DYI HN-na laýyklykda harydyň dokuz belgili kody görkezilýär.

Harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda deslapky çözgüdiň blankasynda «Harydyň gelip çykan ýurdy».

Öýjükde harydyň gelip çykan ýurdy görkezilýär.

7-nji öýjük:

DYI HN-na laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda deslapky çözgüdiň blankasynda «Haryt barada we DYI HN-na laýyklykda harydyň koduny kesgitlemek üçin zerur bolan başga maglumatlar».

Öýjükde, harydy 6-njy öýjükde görkezilen dokuz belgili koda degişli etmegi kesgitleýän ähli maglumatlary görkezmek bilen, harydyň doly beýany ýazylýar.

Harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda deslapky çözgüdiň blankasynda «Harydyn gelip çykan ýurduny kesgitlemek üçin zerur bolan maglumatlar».

Öýjükde harydyň öndürilen ýeri, harydy öndüriji, harydyň gelip çykan ýurduny ýa-da şol ýurtda ýeterlik derejede gaýtadan işlenendigini tassyklaýan resminamalar görkezilýär.

8-nji öýjük «Kabul edilen çözgüdiň esaslandyrylyşy».

DYI HN-na laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda deslapky çözgüdiň blankasyndaky bu öýjükde DYI HN-na laýyklykda harydyň dokuz belgili koduny kesgitlemäge esas bolan DYI HN-na düşündirme bermegiň esasy düzgünleri görkezilýär.

Harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda deslapky çözgüdiň blankasyndaky bu öýjükde harydyň gelip çykan anyk ýurdy ýa-da ýurtlaryň topary hakynda çözgüt kabul etmäge esas bolan anyk resminama görkezilýär.

9-njy öýjük «Gulluk bellikleri üçin».

Öýjükde özi babatda deslapky çözgüt kabul edilen harydy gümrük taýdan resmileşdirýän gümrük edarasy tarapyndan peýdalanylmaga degişli maglumatlar görkezilýär.

10-njy öýjük «Gümrük edarasynyň wezipeli adamynyň goly».

Öýjükde (deslapky çözgüdiň iki nusgasynda hem) gümrük edarasynyň ýolbaşçysy ýa-da onuň ýerine galan şahs tarapyndan gol çekilýär we gümrük edarasynyň möhüri goýulýar.

23. Deslapky çözgüdiň asyl nusgasy arza beriji tarapyndan ýitirilen halatynda, ol öň berlen deslapky çözgüdiň öwezlik nusgasyny bermek arkaly gaýtadan dikeldilip bilner. Deslapky çözgüdiň öwezlik nusgasyny almak maksady bilen arza beriji ýitirilen deslapky çözgüdi beren gümrük edarasyna şol deslapky çözgüde salgylanýan (arza beriji, deslapky çözgüdiň bellige alyş belgisi, deslapky çözgüdiň bellige alnan senesi, harydyň ady we gysgaça beýany görkezilen) ýazmaça görnüşdäki ýüz tutmany berýär.

Gümrük edarasy, deslapky çözgüdiň ýitirilendigi baradaky ýazmaça ýüz tutmanyň bellige alnan gününiň yzyndan gelýän günden başlap otuz günüň dowamynda, ýitirilen deslapky çözgüdiň öwezlik nusgasyny berýär.

Deslapky çözgüdiň öwezlik nusgasy onuň asyl nusgasyna meňzeş bolmaly (ähli maglumatlar, şol sanda bellige alyş belgisi we bellige alnan senesi asyl nusgasyndaky ýaly görkezilýär), ýöne deslapky çözgüdiň blankasyndaky «Gulluk bellikleri üçin» atly 9-njy öýjüginde gümrük edarasy «Öwezlik» diýen ýazgyny goýýar. Öwezlik nusgasynyň hereket edýän möhleti deslapky çözgüdiň asyl nusgasynyň bellige alnan senesinden hasaplanylýar.

IV. Deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi ýa-da ýatyrylmagy

24. Deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi ýa-da ýatyrylmagy Türkmenistanyň gümrük kodeksiniň 26-njy maddasynda bellenilen düzgünlere laýyklykda amala aşyrylýar.

25. Gümrük edarasynyň deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi ýa-da ýatyrylmagy   hakynda kabul eden çözgüdi, deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi ýa-da ýatyrylmagy hakyndaky çözgüdiň kabul edilen gününiň yzyndan gelýän günden gijä galman, ähli gümrük edaralary ýazmaça görnüşde habardar edilýär.

26. Gümrük edaralary tarapyndan deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi ýa-da ýatyrylmagy hakynda çözgüdiň kabul edilmegi, arza berijiniň deslapky çözgüdi almak üçin şu Düzgünnamanyň II babynda bellenilen tertipde gaýtadan ýüz tutmagyna päsgelçilik bermeýär.

V. Jemleýji düzgünler

27. Gümrük edarasy tarapyndan arza berijiden alnan maglumat täjirçilik syryna ýa-da kanun arkaly goralýan beýleki syrlara degişli bolan halatynda, şeýle maglumatyň ýaşyrynlygy üpjün edilmelidir we arza berijiniň razylygy bolmazdan ol gyzyklanma bildirýän üçünji şahsa we döwlet edaralaryna berlip bilinmez, Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňüne tutulan halatlar muňa degişli däldir.

Arza beriji öz arzasynda maglumatyň ýaşyrynlygy barada gümrük edarasyny habardar etmelidir.